چکیده:

استانداردهای حسابداری علاوه بر آنکه چگونگی حسابداری معاملات و رویدادهای مختلف را تعیین می کنند، موجب آثار اقتصادی نیز می شوند.‌‌‌‌‌‌ استانداردهای حسابداری باید به نحوی تدوین و تنظیم شوند که هدفهای گزارشگری مالی را تامین کنند. هدفهای گزارشگری مالی شامل ارائه اطلاعات مناسب برای تصمیم گیری اقتصادی، پیش بینی، مقایسه و ارزیابی جریانهای نقدی آینده و سوداوری و توانایی مدیریت از نظر استفاده بهینه از منابع واحد تجاری نیز هست.

تعریف:

استانداردهای حسابداری، مقررات حاکم بر چگونگی انجام کار حسابداری هستند. استانداردها به عنوان قواعد پایدار مورد پذیرش همگان قرار می گیرند، اما در عمل به طور دایم در تغییرند.

استاندارد حسابداری معمولاً شامل سه بخش به شرح زیرند:

1. شرح مسئله،
2. بحث مستدل یا ارائه راههایی برای حل مسئله
3. ارائه راه حل مطلوب.

بنابراین بحث در مورد مسئله می تواند به روشن شدن ابعاد مختلف مسئله و در نتیجه ارائه راه حل مطلوبتر بینجامد.

یکی از دلایل تدوین استانداردها، ارائه اطلاعات روشن، قابل اعتماد، دارای ثبات رویه و مقایسه پذیر در مورد وضعیت مالی، نتایج عملیات و شیوه رفتار شرکت است.

يكي از رويدادهاي بسيارمهمي كه در سال‌هاي اخير در جامعه حسابداري كشور به وقوع پيوست، تدوين استانداردهاي حسابداري ايران بر مبناي استانداردهاي  بين‌المللي حسابداري و الزام به رعايت آن در تهيه صورت‌‌هاي مالي بود.

در دنیای حسابداری امروز دو استاندارد حسابداری مورد استفاده بوده و این 2 استاندارد پیشینه تدوین سایر استانداردها نیز می‌باشند. این دو استاندارد عبارتند از:

GAAP or Generally Accepted Accounting principles

IFRS or Intentional Financial Reporting System

فارغ از منطقه جغرافیایی که این استانداردها مورد استفاده قرار می‌گیرند، تفاوت‌هایی اساسی در آنها قابل مشاهده است که تمامی مرتبط با نحوه ثبت اقلام در صورت های مالی می‌باشند.

1- GAAP or Generally Accepted Accounting principles

هدف اصلی از تدوین این استاندار اعمال و رعایت حداقل استانداردی برای سرمایه‌گذارانی است که قصد بررسی و نظارت و تحلیل صورت های مالی شرکت را دارند. تاکید اصلی این استاندارد بر روی درآمدهای شرکت، طبقه‌بندی اقلام ترازنامه و سهام قابل معامله در بازار بورس است.

چنانچه شرکتی ملزم به ارائه صورت‌های مالی مطابق استاندارد GAAP باشد ولی عدم رعایت این استاندارد در صورت‌های مالی شرکت قابل رویت باشد، این بعنوان زنگ خطری برای سهامداران محسوب می شود و میتوان این نتیجه را حاصل نمود که شرکت قصد پنهان کاری داشته است.

اصول پذیرفته شده حسابداری (GAAP) شامل :

اصل بهای تمام شده (Cost Principle )

اصل تطابق (Matching Principle )

اصل تحقق درآمد(Revenue-Recognition Principle )

اصل افشاء کامل (Full Disclosure Principle )

اصل بهای تمام شده در حسابداری (Cost Principle ) :

طبق اصل بهای تمام شده، مبادلات حسابداری در تاریخ وقوع به بهای تمام شده در دفاتر ثبت می‌گردند. منظور از بهای تمام شده هر دارایی، ارزش مبادله‌ای نقدی آن در تاریخ تحصیل است. پرداخت‌های اضافی به علت خریدهای نسیه و مدت دار جزء بهای تمام شده دارایی محسوب نمی‌گردند. به مرور زمان که ارزش داراییها تغییر می‌کند، این تغییر ارزش، در بهای ثبت شده دارایی بی اثر می‌باشد. بهای تمام شده که گاهی « بهای تمام شده تاریخی » نیز نامیده می‌شود دو نارسایی دارد:

الف – تغییرات ارزش داراییها در طول سالهای متمادی در نظر گرفته نمی‌شود.

ب – چون داراییها در طول سالهای متفاوت خریداری می‌گردند و مقیاس اندازه گیری بهای این داراییها پول می‌باشد و از طرف دیگر، ارزش پول دائماً یکسان نمی‌باشد، لذا به دلیل اختلاف در مقیاس اندازه گیری، جمع کردن یک دسته از داراییهایی که در طول سالهای متفاوت خریداری شده اند، خالی از اشکال نمی‌باشد.

اصل تطابق هزینه با درآمد در حسابداری (Matching Principle ) :

بر اساس اصل تطابق، هزینه‌های انجام شده جهت ایجاد درآمد، باید به حساب دوره‌ای که درآمد در آن تحصیل گردیده منظور گردد. به عبارت دیگر سود هر دوره تفاوت بین درآمدهای تحصیل شده و هزینه‌های تحمل شده برای کسب درآمد همان دوره می‌باشد. مطابق این اصل، بسیاری از هزینه‌های انجام شده در دوره جاری، به دلیل داشتن منافع آتی به عنوان دارایی در دفاتر و صورتهای مالی ثبت و گزارش می‌شوند.

اصل تحقق درآمد(Revenue-Recognition Principle ) :

اصل تحقق درآمد، زمان شناسایی درآمد و ثبت آن در حسابها و صورتهای مالی را تعیین می نماید. طبق این اصل، درآمد زمانی شناسایی می‌گردد که دو شرط زیر برقرار باشد:

الف – مبادله یا داد و ستدی صورت گرفته باشد.

ب – فرایند کسب سود ( The Earning Process )، کامل شده باشد.

اصل افشاء کامل ( Full Disclosure Principle ) :

اصل افشاء ایجاب می‌کند که کلیه رویدادها و وقایع مالی با اهمیت مربوط به واحد تجاری به طور مناسب و کامل افشاء گردد.این اصل که بر کلیه جوانب گزارشگری مالی تأثیر دارد، واحد تجاری را ملزم به تهیه اطلاعات مورد نیاز برای بستانکاران و اعتبار دهندگان می نماید. این اطلاعات می‌تواند در متن صورتهای مالی یا در یاداشت‌های همراه این صورتها، افشاء گردند.

2- IFRS or Intentional Financial Reporting System

هیات استانداردهای حسابداری بین المللی ( IASB )، یک نهاد مستقل در لندن  است که ۱۵ عضو از کشورهای مختلف دارد و کار خود را از سال ۲۰۰۱ آغاز کرده است. پایه‌گذاری این هیات توسط شرکت‌های بزرگ حسابداری، موسسات مالی خصوصی و تعدادی دیگر از سازمان‌های حرفه‌ای در حوزه حسابداری انجام شده است. تا کنون بیش از ۱۲۰ کشور IFRS را برای گزارش دهی مالی شرکت‌های خود الزامی دانسته‌اند.

با پذیرش IFRS ، یک شرکت می‌تواند صورت‌های مالی خود را با اصول مشابه به شرکت‌های رقیب خارجی ارائه کند. در نتیجه قابلیت مقایسه بین اطلاعات این شرکت‌ها وجود داشته و علاوه بر آن شرکت‌های مادری که شرکت‌های تابعه آنها در سایر کشورهایی وجود دارند که IFRS را پذیرفته‌اند قادر خواهند بود تا یک زبان مشترک حسابداری داشته باشند. همچنین بکارگیری IFRS می‌تواند برای شرکت‌هایی که قصد افزایش سرمایه‌گذاری خارجی خود را دارند، سودمند باشد.

با وجود اعتقاد برخی بر ضرورت پذیرش جهانی IFRS ، عده‌ای بر این باورند که پذیرش کامل IFRS موجب کاهش کیفیت گزارش‌دهی‌ های مالی خواهد شد و این تصور وجود دارد که تحمل هزینه های بالای تغییر استاندارد داخلی به IFRS ، مزایای بالایی را ایجاد نخواهد کرد.

نمونه‌هایی از برخی تفاوت‌ها بین استاندارد حسابداری ایران و IFRS

به دلیل نزدیک بودن استاندارد های حسابداری با IFRS بخش قابل توجهی از این دو استاندارد بر هم انطباق دارد ولی تفاوت‌های معنی‌دار موجود را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:

در سطح مفاهیم کلی

تدوین کنندگان IFRS برای  بالا بردن شرایط سازگاری استانداردها با شرایط کشورهای مختلف بیشتر بر اصول و مفاهیم کلی تاکید کرده‌اند در حالیکه استانداردهای حسابداری جاری بیشتر به جزییات پرداخته‌اند.

در سطح استانداردهای حسابداری

به عنوان نمونه مخارج تحقیق و توسعه در استاندارد حسابداری شماره ۷ داخلی، در تاریخ وقوع به هزینه منظور می شوند ولی در IFRS مخارج تحقیق هزینه می‌شوند اما مخارج توسعه‌ای به عنوان مخارج سرمایه‌ای در نظر گرفته می‌شوند .

در ایران با توجه به حرکت به سمت ایجاد بازار سرمایه بین المللی، بورس اوراق بهادار در نظر دارد تا استفاده از این استاندارد را از سال ۹۵ در شرکت‌های بورسی اجرایی کند.

مثال دیگر در مورد روش محاسبه استهلاک است. در استاندارد حسابداری شماره ۱۱ سه روش خط مستقیم ، نزولی و روش مجموع آحاد در نظر گرفته شده است که طبق قانون مالیات‌های مستقیم ماده ۱۵۱، دارایی‌ها طبقه‌بندی شده و برای هر طبقه روش خاصی از استهلاک در نظر گرفته می‌شود در حالی که در IFRS ، محاسبه استهلاک بر اساس برآوردهای واقعی انجام می‌شود.

نحوه اجرای IFRS در ایران

در ایران با توجه به حرکت به سمت ایجاد بازار سرمایه بین المللی، بورس اوراق بهادار در نظر دارد تا استفاده از این استاندارد را از سال ۹۵ در شرکت‌های بورسی اجرایی کند. به این ترتیب  تمام شرکت‌ها و نهادهای ثبت شده در بورس و شرکت‌های فرعی و وابسته آنها مجاز به ارائه صورت‌های مالی تلفیقی IFRS هستند و لزومی به ارائه صورت‌های مالی تلفیقی بر اساس استانداردهای ایران ندارند.

با در نظرگرفتن موضوع فوق نیاز به تبدیل اطلاعات مالی از استانداردهای جاری به IFRS ضروری بوده و برای رسیدن به این مهم داشتن دو توانمندی در شرکت‌های بزرگ نیز لازم است. نخست اینکه کارشناسان مالی باید تخصص لازم در خصوص تغییرات بین این دو استاندارد را داشته باشند و دوم، داشتن ابزاری توانمند جهت ترجمه اطلاعات مالی به IFRS است.

چگونگی حرکت به سمت IFRS

تمام شرکت‌هایی که قصد بکارگیری IFRS را دارند باید صورت‌های مالی آغازین مبتنی بر IFRS در تاریخ جابجایی به این استاندارد را ارائه دهند. در این صورت‌های مالی، باید نکات زیر مدنظر قرار گیرند:

۱.    شناسایی کلیه دارایی‌ها و بدهی‌ها آن‌ طور که IFRS  الزام کرده است .

۲.    مواردی که IFRS  اجازه نداده به عنوان دارایی یا بدهی شناسایی شوند، در نظر گرفته نشوند .

۳.    تغییر طبقه‌بندی اقلامی که تحت استاندارد حسابداری داخلی به عنوان دارایی و بدهی شناسایی شده‌اند ولی در انواع متفاوت با IFRS این طبقه‌بندی انجام شده است .

در برخی شرایط IFRS به صورت گذشته‌نگر مورد استفاده قرار می‌گیرد که در این صورت به قضاوت مدیریت در خصوص شرایط ایجاد رخداد نیاز دارد .

همچنین IFRS  الزام می‌کند تا چگونگی گذر به IFRS را در صورتهای مالی را افشا کنند.

با در نظر گرفتن شرایطی که یک شرکت ملزم به رعایت آن در رسیدن به صورت‌های مالی برمبنای IFRS است مشخص می‌شود که باید کلیه رخدادهای مالی یکبار دیگر با رویکرد IFRS مورد قضاوت حرفه‌ای قرار گرفته و مجدداً ثبت شوند، هرچند که احتمال دارد بسیاری از این رخدادها به دلیل شباهت‌های بین دو استاندارد دارای ثبت مالی یکسانی باشند.

ویژگی‌های یک نرم افزار مالی برای IFRS

یک نرم افزار مالی اگر دارای رویکردی جهت نگهداشت ثبت‌های حسابداری بر مبنای دو استاندارد داخلی و IFRS باشد می‌تواند برای حسابداران حرفه‌ای بسیار سودمند باشد زیرا بهترین رویه برای تهیه گزارش‌های مالی برمبنای IFRS انجام قضاوت حرفه‌ای برای هر یک از رویدادهای مالی است. از سایر خصوصیاتی که برای یک نرم افزار مالی با پشتیبانی از IFRS می‌توان در نظر گرفت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.  قابلیت ارائه صورت‌های مالی به هر دو استاندارد
2.  قابلیت انتقال اسناد مالی مشابه بین دو استاندارد برای سهولت و سرعت دسترسی به گزارش‌های مالی
3.  قابلیت ارائه گزارش‌های مقایسه‌ای بین دو استاندارد

حال با توجه به این تعاریف به ادامه مبحث استانداردهای حسابداری می پردازیم:

مبنای تهیه استانداردهای حسابداری

1)استانداردهای حسابداری بر مبنای مفاهیم نظری گزارشگری مالی تدوین گردیده است.

مفاهیم نظری مزبور توسط کمیته تدوین استانداردهای حسابداری با هدف تدوین استانداردهای حسابداری هماهنگ تهیه و به پیوست این مجموعه ارائه شده است.

دامنه کاربرد استانداردهای حسابداری

2)دامنه کاربرد استانداردهای حسابداری ،صورتهای مالی با مقاصد عمومی (که از این به بعد صورتهای مالی نامیده می شود)است که به منظور ارائه اطلاعات مفید در مورد  وضعیت مالی ،عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری جهت تصمیم گیری استفاده کنندگان تهیه می شود.

3)استانداردهاي حسابداري در مورد صورتهاي مالي كليه واحدهاي تجاري (انتفائي)اعم از اينكه در بخش خصوصي يا عمومي فعاليت كند ،كاربرد دارد.اگر چه اين استانداردها معطوف به واحدهايي است كه با هدف كسب سود فعاليت مي كنند اما عمدتا در مورد واحدهاي غير انتفاعي نيز با اعمال تعديلات لازم كاربرد دارد.

4)واحدهاي تجاري خارج از كشور كه مالكيت انها متعلق به واحدهاي تجاري ايراني است در صورتي كه در تهيه و ارائه صورتهاي مالي خود تابع مقررات و استانداردهاي حسابداري محلي باشند ،ملزم به رعايت الزامات استانداردهاي حسابداري ايران نيستند. با اين حال در مواردي كه واحد تجاري ،واحد فرعي يك واحد سرمايه گذار ايراني باشد ،تهيه صورتهاي مالي واحد فرعي براساس استانداردهاي حسابداري ايران نيز جهت استفاده در تهيه صورتهاي مالي تلفيقي ضروري است.

5)مسئولیت تهیه و ارائه صورتهای مالی به عهده مدیریت واحد تجاری است. مدیریت واحد تجاری موظف به تهیه وارائه صورتهای مالی به گونه ای است که تصویری مطلوب از وضعیت مالی ،عملکرد مالی واحد تجاری ارائه کند .مدیریت واحد تجاری ممکن است صورتها و گزارشهای دیگری را جهت استفاده داخلی به روشهای مختلف که معطوف به اهداف مدیریت داخلی است ،تهیه کند.هرگاه صورتهای مالی جهت ارائه به دیگر استفاده کنندگان (سهامداران ،بستانكاران ، دولت ، كاركنان وغیره) تهیه شود، رعايت استانداردهاي حسابداري در تهیه و ارائه ان الزامی است.

انحراف از استانداردهای حسابداری

6)تقریبا در تمام شرایط ،رعایت استانداردهای حسابداری منجر به ارائه اطلاعات مفید جهت تصمیم گیری استفاده کنندگان و در نتیجه ارائه تصویر مطلوب توسط صورتهای مالی می شود .با این حال ،ممکن است در مواردی نادر ،اعمال یک استاندارد ،صورتهای مالی را از هدف اصلی یعنی ارائه تصویر مطلوب باز دارد. درچنین مواردی باید روشهای تعدیل شده یا جایگزینی را با توجه به معیارهای ارائه شده در استاندارد حسابداری شماره 1 با عنوان نحوه ارائه صورتهای مالی انتخاب و بکار گرفت.

سایر موارد در استانداردهای حسابداری

7)نظر به اینکه رویه های حسابداری مالی در پاسخ به نیازهای متغیر تجاری و اقتصادی ودر راستای ارائه تصویر مطلوب ، دستخوش تغییر و تحول می شود ، بنابراین استانداردهای حسابداری به منظور بهبود کیفیت و در پرتو نیازها و تحولات جدید تجدیدنظر یا استاندارد حسابداری جدیدی تدوین و منتشر خواهد شد.

8)در مورد موضوعاتی که استاندارد حسابداری مربوط به ان صادر نشده است ، صورتهای مالی باید بر مبنای یکی از رویه های متداول حسابداری تهیه وارائه گردد که با معیارهای کلی ارائه شده در مفاهیم نظری گزارشگری مالی نزدیک ترین انطباق را دارد و فراهم کننده تصویر مطلوبی از وضعیت مالی ، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری است.

9)در مواردي كه قوانين امره ،رويه هاي مشخصي جهت نحوه عمل حسابداري موضوعات خاص ،مقرر نموده است ،در تدوين استانداردهاي حسابداري مربوط تمهيدات مناسب جهت اعمال اين موارد با توجه به مباني مندرج در مفاهيم نظري گزارشگري مالي به عمل امده است.

10)مطالبي كه در هر استاندارد حسابداري با حروف پر رنگ مشخص شده است الزامات استاندارد را تشكيل ميدهد.اين الزامات بايد با توجه به ساير مطالب مندرج در استاندارد كه جنبه توضيحي  ، تكميلي و پشتيباني دارد مطالعه، تفسير و بكار گرفته شود.

11)از انجا كه شرط اوليه مفيد بودن اطلاعات ارائه شده در صورتهاي مالي اهميت انهاست، لذا الزامات استانداردهاي  حسابداري در موارد كم اهميت كاربرد ندارد.

نرم افزار حسابداری برهان بر اساس استانداردهای حسابداری امور مالی شرکت و سازمان شما را انجام می دهد.