تعریف حسابداری دولتی

در تعریف حسابداری دولتی آمده است “مجموعه قوانین، مقررات و روش ها توام با دانش حسابداری که ذیحسابهای دستگاههای اجرایی در رابطه با فعالیتهای مالی خود حسب مورد، مکلف به رعایت و به‌کارگیری آن می باشند.”

با توجه به این تعریف مشخص می شود که در حسابداری دولتی، قوانین و مقررات بر استانداردهای حسابداری مقدم است و این منطقی است زیرا در حسابداری دولتی به دنبال پاسخگویی دولتها از طریق حسابداری هستیم و چون دولتها دارای قوانین متفاوت از یکدیگر هستند بنابراین هر دولت باتوجه به قوانین خاص خود نحوه حسابداری خود را شکل می دهد. البته هیئت تدوین استانداردهای حسابداری دولتی (GASB) نیز وجود دارد که همانند (FASB) به تهیه و نصویب و انتشار استانداردهای حسابداری دولتی می پردازد.

از جمله قوانینی که در حسابداری دولتی ایران کاربرد دارند می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1- قانون محاسبات عمومی کشور مصوب شهریور ماه 1366

2- قانون بودجه سالانه

3- قانون برنامه و بودجه مصوب 1351/12/10 که از فروردین ماه 1352 لازم الاجراست.

4- قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت

5- قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

6- قانون دیوان محاسبات

7- قانون اساسی

8- قانون کار

9- قانون بیمه

10- قانون تفریغ بودجه سالهای پس از انقلاب

مقررات و روشهای حسابداری دولتی در ایران مطابق مواد 99 و 128 قانون محاسبات عمومی توسط وزارت امور اقتصاد و دارایی تهیه و تدوین می گردد و وظیفه ابلاغ این بخشنامه ها برعهده وزارتخانه مزبور است.

حساب های مستقل

از مفاد بخشنامه های وزارت امور اقتصاد و دارایی، حساب مستقل هایی که کاربرد دارند را به شرح ذیل می توان بیان کرد:

  1. حساب مستقل اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای
  2. حساب مستقل اعتبارات هزینه
  3. حساب مستقل اعتبارات تملک دارایی های مالی
  4. حساب مستقل سپرده ها
  5. حساب مستقل بازنشستگان و موظفین
  6. حساب مستقل اوراق بهادار
  7. حساب مستقل سایر مبالغ (هزینه ای و تملک دارایی های سرمایه ای)
  8. حساب مستقل درآمد و هزینه خانه های سازمانی
  9. حساب مستقل اعتبارات اختصاصی (هزینه ای و سرمایه ای)
  10. حساب مستقل درآمدهای اختصاصی
  11. حساب مستقل درآمدهای عمومی
  12. حساب مستقل واگذاری دارایی های سرمایه ای
  13. حساب مستقل واگذاری دارایی های مالی
  14. حساب مستقل وجوه اضافه دریافتی
  15. گروه حسابهای انتظامی
  16. حساب مستقل اعتبارات ابلاغی (هزینه ای و تملک دارائیهای سرمایه ای)

تعریف حساب مستقل: (FUND)

ایجاد و نگهداری مجموعه حسابها، با سرفصلهای جداگانه برای هریک از انواع منابع و مخارج فعالیتهای مالی را که با هم در ارتباطند و به منظور خاصی دریافت و پرداخت می شوند، اصطلاحا حسابهای مستقل برای وجوه مستقل می گویند. به بیان دیگر فعالیتهای مالی مربوط به یکدیگر که دارای شرایط زیر باشند تشکیل حسابهای مستقل برای وجوه مستقل را می دهند:

  1. از منابع مالی خاص تغذیه شوند
  2. به صورت مجموعه حسابهای جداگانه با سرفصلهای مجزا از هم در دفاتر ثبت و نگهداری شوند.
  3. همواره بین سرفصلهای حساب مربوط به هم موازنه برقرار باشد
  4. منابع مربوط قابل مصرف در سایر حسابهای مستقل نباشد.

تفاوت حسابهای مستقل با گروه حساب در این است که گروه حساب منبع تامین مالی ندارد ولی حساب مستقل، منبع تامین مالی دارد. به طور مثال، برای خرید یک دارایی ثابت، ثبتهای ذیل انجام می شود: (توجه داریم که در کشور ما تفاوتی بین حساب مستقل و گروه حساب قائل نمی شوند و حتی گاهی اوقات از عبارتی مانند “گروه حساب مستقل” استفاده می کنند!)

در سلسله مراتب تغییر سیستم مالی دولت، ابتدا بودجه، بعد قانون و مقررات و در مرحله سوم، حسابداری تغییر می نماید. در سال 1381، بودجه ایران از برنامه ای به عملیاتی تبدیل شد (با نواقص بسیار) بدون اینکه قانون و مقررات تغییر پیدا کند، در سیستم حسابداری دولتی ایران تغییرات بسیار زیادی داده شد به طوریکه می شود بیان کرد که یک انقلاب در سیستم حسابداری دولتی ایران برپا شده است. (در حسابداری هیچگاه نباید انقلاب برپا شود بلکه باید از طریق تکامل تدریجی، یک سیستم جدید، جایگزین سیستم قبلی گردد.) تغییر و تحولات فوق دارای نواقص بسیاری است که مهمترین آنها عدم اجرای آزمایشی آن قبل از اجرای الزامی به طور فراگیر در سراسر کشور است.

در این قسمت از بحث به علت پیش نیاز بودن، اشاره ای مختصر به بودجه ریزی نوین سال 1381 می نمائیم. هر شخصی حقیقی و حقوقی به شرطی می تواند در بخش مالی، ادعای موجودیت نماید، که بتواند عملکرد مالی سالانه خود را تحت عنوان صورتهای مالی ارائه نماید; اگر این صورتهای مالی توسط حسابرسان مستقل مورد رسیدگی قرار گیرد، قابلیت اتکاء به این صورتهای مالی بیشتر می گردد.

دولت جمهوری اسلامی ایران برای سروسامان بخشیدن به وضعیت گزارشگری خود در سال 1381، نحوه تعریف حسابداری دولتی را تغییر داده است. ملاک برای این تغییر، نطرات و پیشنهادها صندوق بین المللی پول (I.M.F) بوده است. که تحت عنوان نظام جدید آمار مالی دولت (G.F.S) ارائه شده است.

بر اساس نظرات (G.F.S)، بودجه سال 1381 به عملیاتی تغییر یافت.

همانطور که می‌دانیم بودجه دارای چهار مرحله می باشد. مرحله اول به عنون تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه و توسط دولت انجام میشود. مرحله دوم، تصویب بودجه که توسط مجلس شورای اسلامی صورت می گیرد. پس از تصویب بودجه، دولت توسط دستگاههای اجرایی، بودجه را اجرا می کند و در مرحله آخر هرکدام از قوای سه‌گانه بر اجرای بودجه نظارت می کند. دولت از طریق وزارت امور اقتصاد و دارایی در سطح کل و از طریق ذیحساب موضوع ماده 31 قانون محاسبات عمومی کشور در سطح خرد بر اجرای بودجه نظارت می کند. مجلس از طریق دیوان محاسبات کشور و قوه قضاییه نیز از طریق سازمان بازرسی کل کشور بر اجرای بودجه نظارت می کند.

با تغییر بودجه، حسابداری باید تغییر می کرد. دلیل این امر نیز در ماده 103 قانون محاسبات عمومی کشور مصوب شهریور ماه 1366 آمده است. در این ماده تاکید شده است که صورتحساب عملکرد سالانه بودجه کل کشور (که مهمترین صورت مالی دولت است) باید مطابق تقسیم بندی ها و عناوین قانون بودجه باشد. در نتیجه چون صورتحساب عملکرد سالانه بودجه کل کشور از جمع تک تک صورتحسابهای مالی نهایی کلیه دستگاههای اجرایی (وزارتخانه، موسسات و شرکتهای دولتی و …) بدست می آید نحوه حسابداری عملیات این دستگاههای اجرایی باید با سرفصلها و عناوین قانون بودجه مطابق باشد; به همین دلیل در فروردین ماه سال 1381، دستورالعمل جدید حسابداری دولتی ابلاغ گردید.

برای مطالعه بیشتر در این خصوص و آشنایی با محصول نرم‌افزار حسابداری تعهدی برهان (حسابداری دولتی) کلیک نمایید.