در قانون کار جمهوری اسلامی ایران مرخصی بدین صورت تعریف شده است که یک حقی است که کارگر یا کارمند دارد تا برای ترک کار در روزهای غیر تعطیل اقدام نماید. دلایل زیادی برای مرخصی گرفتن وجود دارد. ممکن است هرکدام از ما به دلیل بیماری یا کار پیش بینی شده یا نشده مجبور شویم محل کار را برای زمانی ترک کنیم. اگر دلیل پزشکی و بیماری برای مرخصی موجود باشد مرخصی استعلاجی و اگر دلیلی غیر از بیماری باشد مرخصی استحقاقی می گویند.

برطبق ماده ۶۴ قانون کار جمهوری اسلامی ایران، مدت مرخصی استحقاقی سالانه برای یک کارگر در مجموع یک ماه می باشد. این رقم به صورت ماهانه معادل ۲/۵ روز خواهد بود. طبق قانون شما تنها می توانید 9 روز از این یک ماه مرخصی استحقاقی خود را به سال بعد انتقال دهید و اگر برای مثال بیشتر از این 9 روز مرخصی باقیمانده باشد سوخت خواهد شد و حقی بابت آنها پرداخت نخواهد شد.

به هر دلیلی ممکن است کارفرما از کارگر خود بخواهد روز جمعه را سرکار حاضر باشد. در این حالت باید روز دیگری در هفته به عنوان روز تعطیل درنظر گرفته شود و البته این امر نباید به صورت اجباری باشد. بدیهی است در این حالت کار کردن در روز جمعه جزو روز کاری بوده و به آن اضافه کاری تعلق نمی گیرد. اگر روز جمعه با یکی از تعطیلات رسمی مطابق شود هیچ حق مالی برای کارگر محسوب نشده و کارگر نمی‌تواند ادعای مالی در این خصوص داشته باشد ضمن انکه کارگرانی که روز جمعه را کار کرده و روز دیگری از هفته را تعطیل هستن در صورت تداخل تعطیلی رسمی با روز جمعه چون طبق توافق روز جمعه برای آنهاروز کاری بوده است باید سر کار حاضر شده و نمی توانند کار را تعطیل کنند . کارگرانی که روز جمعه را کار می کنند و سه شنبه را مثلا تعطیل هستند موظفند تعطیلی سه شنبه خود را استفاده کرده و در صورت عدم استفاده برای آنها ذخیره نمیشود.

در بعضی موارد کارگر و کارفرما توافق می کنند که به صورت مشاوره ای یا پاره وقت باهم همکاری کنند. در این صورت بابت پرداخت بیمه باید توافق صورت گیرد و وضعیت تعطیلی کاری متفاوتی خواهند داشت.

معمولا افراد پاره وقت که برایشان بیمه پرداخت نمیشود مرخصی هم ندارند اما گاهی توافق سه روز در هفته یا ۱۵ روز در ماه بین کارفرما و کارگر صورت می گیرد که در این صورت کارگز می تواند تقاضای مرخصی استحقاقی به میزان روزهای حضور خود نماید .

مرخصی استعلاجی به منظور بهبود بیماری به کارگر تعلق می گیرد. تفاوت عمده این مرخصی با نوع استحقاقی آن در این است که در این حالت پرداخت کننده مزد ایام بیماری، سازمان تامین اجتماعی، و نه کارفرما خواهد بود. در این حالت بیمار باید با مراجعه به شعب درمانی سازمان تامین اجتماعی مراحل قانونی را برای دریافت حقوق سپری کند. بر اساس ماده ۷۴ قانون کار مدت ایام بیماری که به تایید سازمان تامین اجتماعی رسیده باشد، جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگر منظور خواهد شد.

مرخصی ایام بارداری

مرخصی ایام بارداری است جزو مرخصی استعلاجی محسوب می شود و بانوان باردار در مجموع می توانند ۶ ماه از این مرخصی استفاده کنند بدین صورت که حتی الامکان ۴۵ روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد. دوران این مرخصی جزو سوابق خدمتی و بازنشستگی منظور خواهد شد.

قانون استفاده از مرخصی استحقاقی در شرکت های خصوصی و دولتی به نظر کارفرما هم بستگی دارد یعنی گاهی فرد شاغل از مرخصی ها خود استفاده نکرده و پول آن را در انتهای سال یا هر شش ماه از کارفرما میگیرد یا اینکه برخی کارفرمایان پرسنل را مجبور به استفاده از مرخصی ها کرده و در صورت عدم استفاده به جز ۹ روز آن بقیه مرخصی ها از بین رفته و اصطلاحا میسوزد.

میزان مرخصی استحقاقی همانطور که بیان شد متفاوت است و برای مشاغل سخت و زیاد آور افزایش می یابد و به ۵ هفته در سال (تقریبا ۳ روز در ماه) می رسد. با وجود این در ماده ۶۵ قانون کار تصریح می شود که حتی الامکان در مورد این مشاغل استفاده از مرخصی باید در دو نوبت در طول سال صورت گیرد.

دیگر مرخصیهای استحقاقی

تا اینجا به بررسی قانون مرخصی در ایران پرداختیم، در ادامه درباره دو نوع مرخصی که برای کارگر اضافه بر استحقاق وی درنظر گرفته شده است می پردازیم. ماده 72 قانون کار می گوید کارفرما در هنگام ازدواج دائم و فوت همسر، پدر، مادر و فرزند 3 روز مرخصی علاوه بر مرخصی های استحقاقی باید به کارگر یا کارمند خود بدهد، یعنی این سه روز مرخصی با مزد است (دقیقا مثل روز تعطیل) و میزان مرخصی استحقاقی تغییر نخواهد کرد. در همین جا لازم است اشاره کنیم که تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می شود و در صورت اختلاف بین این دو – که معمولا کمتر پیش می آید – مرجع رسیدگی اداره کار خواهد بود.

مرخصی بدون حقوق

مرخصی بدون حقوق، حالتی است که کارگر قرار است در آن بیش از حد متعارف کارگاه را ترک کند. در این حالت شرایط کلی این نوع مرخصی با توافق کتبی میان کارگر و کارفرما و یا نمایندگان قانونی آن ها مشخص می شود و انجام می پذیرد. علاوه بر این ها ماده ۶۷ قانون کار به کارگر اجازه می دهد که در طول دوران خدمت یک بار برای انجام فریضه حج واجب از یک ماه مرخصی استفاده کند. این یک ماه می تواند بدون حقوق، و یا در صورت دارا بودن مرخصی استحقاقی با حقوق و یا توامان باشد.

مرخصی بین تعطیلی چطور محاسبه میشود ؟

گاهی برای مثال بعد از تعطیلی جمعه یکشنبه و دوشنبه هم تعطیل رسمی اعلام میشود و شاغل تمایل دارد که شنبه را هم از تعطیلی کاری استفاده کند در صورت انجام این کار علاوه بر روز شنبه وی روزهای یکشنبه و دوشنبه هم که تعطیل رسمی بوده است جزو مرخصی استحقای فرد محسوب شده و از ان کسر می گردد . که اصلاحا در قانون مرخصی بین التعطیلی گفته میشود .

ایا مبلغ مرخصی به ورثه کارگر تعلق میگیرد ؟

در صورت فوت کارگر میران مرخصی باقیمانده وی بر حسب حقوق روزانه محاسبه و به ورثه ان پرداخت میشود البته برای دریافت این مبلغ باید مراحل قانونی وراثت طی گردیده و تعداد وراث و یا قیم انها کاملا مشخص باشد و مبلغ طبق قانون به انها پرداخت میشود .

البته اگر روزهای ذخیره داشته باشد در غیر این صورت چیزی به ورثه تعلق نخواهد گرفت و در صورت از کارافتادگی کارگر و  یا بازنشستگی یا تعطیلی کارگاه میزان مرخصی های باقیمانده محاسبه و به فرد پرداخت میشود پرداخت مبلغ تعطیلی کاری در این مواقع به صورت جداگانه صورت نمیگیرد بلکه در کنار محاسبه سایر حق و حقوق کارگر این موضوع هم بررسی و محاسبه شده و به مجموع طلب شخص افزوده میشود.