مفـاهيم نظـری گزارشگـری مالی
هدف و جایگاه
- در مفـاهیم نظـری گزارشگـری مالی جهت دستیابی به استانداردهای حسابداری هماهنگ، وجود یك مجموعه پیوسته از “اهداف” و “مبانی” مرتبط كه بتواند ماهیت، نحوه عمل و حدود گزارشگری مالی را مشخص كند لازم است. چنین مجموعه‌ای، همانند یك قانون پایه، در تدوین استانداردهای حسابداری و حل و فصل مسائلی كه ممكن است در این راه پیش آید، ملاك عمل قرار خواهد گرفت. علاوه‌بر مزیت فوق، وجود یك مجموعه از مفاهیم نظری، به تعیین حدود قضاوت حرفه‌ای در تهیه صورتهای مالی و محدودكردن رویه‌های حسابداری به‌منظور افزایش قابل مقایسه بودن اطلاعات مالی كمك خواهد كرد.
- از آنجا كه مفاهیم نظری، به عنوان یك نظام منسجم از اهداف و مبانی مرتبط، به‌منظور تهیه استانداردهای حسابداری هماهنگ و تعیین حدود قضاوت حرفه‌ای در تهیه و ارائه صورتهای مالی تدوین می‌شود لذا طبعاً نمی‌تواند تحت تأثیر الزامات حسابداری مقرر در قوانین آمره قرار گیرد بلكه ممكن است برخی اصول مندرج در آن از الزامات قانونی فراتر رود. بدیهی است الزامات حسابداری مقرر در قوانین آمره در تدوین استانداردهای حسابداری مدنظر قرار خواهد گرفت تا سازگاری لازم بین رویه‌های حسابداری مندرج در قانون و نحوه عمل طبق استانداردهای حسابداری ایجاد گردد.
- در موارد محدودی ممكن است بنابه ملاحظات عملی، بین این مجموعه و یك استاندارد حسابداری سازگاری كامل وجود نداشته باشد. در چنین حالاتی الزامات استاندارد حسابداری برالزامات مفاهیم نظری گزارشگری مالی برتری خواهد داشت.
- مفـاهیم نظـری گزارشگـری مالی یك استاندارد حسابداری نیست و لذا برای مسائل خاص مربوط به اندازه‌گیری یا افشا، استانداردی تعیین نمی‌كند. معهذا از طریق فراهم‌آوردن اطلاعاتی درمورد دیدگاه بكار گرفته شده در تدوین استانداردهای حسابداری، این مجموعه دررابطه با تهیه، حسابرسی و استفاده از صورتهای مالی مفید خواهد بود. به‌علاوه مبانی مندرج در این مجموعه به‌عنوان نقطه اتكایی برای حل و فصل طیفی از مسائل حسابداری كه در مورد آنها استاندارد خاص ارائه نگردیده است، كاربرد خواهد داشت.
دیدگاه كلی مفـاهیم نظـری گزارشگـری مالی
5 . در تدوین مفاهیم نظری حاضر، از میان مفاهیم گوناگون سود، مفهوم مبتنی‌بر “نگهداشت سرمایه” كه متكی بر مبانی اقتصادی است مورد پذیرش قرار گرفته است. این نظریه كه در محافل حرفه‌ای جهان نیز مقبولیت یافته است، درآمدها و هزینه‌ها را ناشی از تغییرات در داراییها و بدهیها تلقی می‌كند و تطابق منطقی آنها را تنها در پرتو ارائه تعاریف دقیق و روشنی از داراییها و بدهیها ممكن می‌داند.
گزارشگری مالی و اجزای آن
- محصول نهایی فرایند حسابداری مالی، ارائـه اطلاعات مالی به استفاده‌كنندگان مختلف، اعم از استفاده‌كنندگان داخلی و استفاده‌كنندگان خارج از واحد تجاری، در قالب گزارشهای حسابداری است. آن گروه از گزارشهای حسابداری كه با هدف تأمین نیازهای اطلاعاتی استفاده‌كنندگان خارج از واحد تجاری تهیه و ارائه می‌شود، در حیطه عمل گزارشگری مالی قرار می‌گیرد.
- صورتهای مالی، بخش اصلی فرایند گزارشگری مالی را تشكیل می‌دهد. درحال حاضر یك مجموعه كامل صورتهای مالی شامل ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع و صورت جریان وجوه نقد (كه از این به بعد صورتهای مالی اساسی نامیده می‌شود) و یادداشتهای توضیحی می‌باشد. دیگر موارد تشكیل‌دهنده گزارشگری مالی مواردی از قبیل گزارش مدیران درباره فعالیت واحد تجاری و گزارش تحلیلی مدیران می‌باشد كه همراه با گزارش حسابرس مستقل (و حسب مورد گزارش بازرس قانونی) و صورتهای مالی مجموعه‌ای تحت عنوان گزارش مالی سالانه را تشكیل می‌دهد. سایر گزارشهای مالی كه به‌طور موردی و با اهداف خاص تهیه می‌شود دربرگیرنده مواردی از قبیل گزارشهای مالی تهیه شده به‌منظور دریافت تسهیلات مالی از بانكها، گزارش توجیهی هیئت مدیره جهت افزایش سرمایه در مورد شركتهای سهامی و اظهارنامه مالیاتی می‌باشد.
دامنه كاربرد مفـاهیم نظـری گزارشگـری مالی
- دامنه كاربرد این مجموعه، صورتهای مالی با مقاصد عمومی (كه ازاین به بعد صورتهای مالی نامیده می‌شود) می‌باشد. این صورتهای مالی حداقل به‌طور سالانه و در راستای رفع نیازهای مشترك اطلاعاتی طیف وسیعی از استفاده‌كنندگان تهیه و ارائه می‌شود. سایر گزارشهای مالی از جمله گزارشهای مالی با اهداف خاص، جزء صورتهای مالی تلقی نمی‌شود. معهذا برخی مبانی این مجموعه با تهیه و ارائـه چنین گزارشهایی، تا آنجا كه متكی به فرایند حسابداری مالی است، ارتباط پیدا می‌كند.
- مفاهیم نظری حاضر در مورد صورتهای مالی كلیه واحدهای تجاری (انتفاعی) اعم از اینكه در بخش خصوصی یا عمومی فعالیت كنند كاربرد دارد. بدین ترتیب این مجموعه معطوف به واحدهای انتفاعی است لیكن عمدتاً در مورد واحدهای غیر انتفاعی نیز قابل اعمال است. خصوصیات كیفی اطلاعات مالی كه در بخش دیگری از این مجموعه تشریح گردیده است، به‌طور یكسان در مورد واحدهای انتفاعی و غیرانتفاعی قابل اعمال است. سایر بخشهای این مجموعه با درجات متفاوتی از تأكید در اعمال آنها، در مورد واحدهای غیرانتفاعی، بكار گرفته می‌شود. دراین‌ارتباط، طیف استفاده‌كنندگان صورتهای مالی گسترده‌تر می‌گردد تا اعضا و اعانه‌دهندگان، تأمین‌كنندگان منابع، مشتریان یا دریافت‌كنندگان كالاها و خدمات و تشكیلات نظارتی را دربر گیرد. همچنین اطلاعات در مورد رعایت قراردادها و هرگونه محدودیت در استفاده از وجوه اهمیت بیشتری می‌یابد و تأكیـد بر رقـم سود، جای خود را به تأكید برمعیارهای عملكرد مالی و غیرمالی متفاوتی می‌دهد.
واحد گزارشگر
- گزارشگری مالی منعكس‌كننده حسابدهی واحد تجاری در قبال منابع آن است و از این رو مبنایی برای ارزیابی وظیفه مباشرت مدیریت و اتخاذ تصمیمات اقتصادی فراهم می‌آورد. صورتهای مالی به‌عنوان بخش اصلی فرایند گزارشگری مالی، به استفاده‌كنندگان مختلف درارزیابی وضعیت مالی، عملكرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری یعنی “واحدگزارشگر” یاری می‌رساند. “واحدگزارشگر” به یك واحد تجاری منفرد یا گروه واحدهای تجاری اطلاق می‌شود كه موضوع یك مجموعه صورتهای مالی مشخص است كه بنابر الزامات قانونی، قراردادی یا عرفی و به‌منظور رفع نیازهای اطلاعاتی استفاده‌كنندگان تهیه و ارائه می‌شود.
